Sprawa deklaracji wyboru świadczeniodawcy POZ

Przepisy dotyczące wyboru lekarza rodzinnego przez pacjenta nie są do końca jasne. Poniżej zamieszczamy stanowisko MZ wraz z obszernym opisem.

Informacja Ministra Zdrowia
na temat wykładni przepisów dotyczących ważności deklaracji wyboru świadczeniodawcy podstawowej opieki zdrowotnej

Kwestie dotyczące zasad udzielania świadczeń zdrowotnych, w tym w szczególności możliwości dokonywania wyboru świadczeniodawcy poz regulowały kolejno następujące ustawy:

Ad 1. Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. wskazywała w art. 60, że ubezpieczonemu przysługuje prawo wyboru lekarza podstawowej opieki zdrowotnej oraz pielęgniarki, położnej i innych świadczeniodawców związanych umową z kasą chorych, nie regulując jednocześnie szczegółowo sposobu składania oświadczeń woli przez świadczeniobiorców (istniało 16 regionalnych oraz branżowa kasa chorych, z których każda stworzyła swoją procedurę zbierania deklaracji wyboru, a zbierane w przyjęty przez kasy sposób deklaracje stanowiły podstawę ich rozliczeń ze świadczeniodawcami i nie były przez kasy kwestionowane). Ustawodawca uznał tym samym że ważne będą wszystkie oświadczenia woli, które pozwolą na realizację celu art. 60, tj. pozwalające dokonać identyfikacji osoby składającej oświadczenie oraz wybranego przez nią świadczeniodawcy. Tym samym nie można w odniesieniu do deklaracji składanych pod rządami ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym stosować obecnie obowiązującego wymogu podania na deklaracji wyboru nazwiska i imienia lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Osoby składające tamte oświadczenia nie miały bowiem z oczywistych powodów możności dostosowania swego postępowania do przepisów, które weszły później w życie, w szczególności możliwości określenia na gotowym formularzu nazwiska i imienia lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Stawianie tym osobom lub lekarzom zarzutu, że brak jest obecnie deklaracji w formie przewidzianej przez aktualnie obowiązujące przepisy, byłoby złamaniem podstawowej zasady, że prawo nie działa wstecz, która wynika z art. 2 Konstytucji RP. Natomiast samą ważność i treść oświadczeń woli o wyborze lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, jakie składane były pod rządem ustawy z 6 lutego 1997 roku, należy oceniać według ogólnych reguł wykładni oświadczeń woli. Jeżeli treść tych oświadczeń wskazuje na to, że osoba ubezpieczona zdecydowała się korzystać z usług konkretnego lekarza (może na to wskazywać np. pieczątka tego lekarza zawarta na oświadczeniu) to nie ma podstaw do uznania, że oświadczenie woli w tym zakresie jest niejasne, a więc, że nie wynika z niego dokonanie wyboru lekarza.

Ad. 2 Uregulowania zawarte w ustawie o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym zostały zastąpione przepisami ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia. W celu ujednolicenia sposobu składania oświadczeń woli przez ubezpieczonych, ustawodawca w art. 114 wskazywał, że wybór spośród lekarzy, pielęgniarek i położnych ubezpieczenia zdrowotnego będzie potwierdzany poprzez złożenie oświadczenia woli w formie deklaracji wyboru składanej na formularzu Funduszu. Nowe formularze deklaracji wyboru znajdowały jednak zastosowanie jedynie do tych ubezpieczonych, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia w ogóle nie dokonali wyboru, bądź dokonali wyboru na dotychczas obowiązujących zasadach, ale pod rządami nowej ustawy zamierzali dokonać zmiany oświadczenia woli o wyborze świadczeniodawcy. O powyższym stanowi treść art. 216 omawianej ustawy, który stanowi, że zachowują ważność oświadczenia woli ubezpieczonych o wyborze lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej, złożone przed dniem wejścia w życie ustawy. Ustawodawca uznał tym samym wyraźnie, że ważne są te deklaracje, które pod rządami ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym stanowiły podstawę przekazywania świadczeniodawcom środków publicznych (z uwagi na zasadę racjonalności działań ustawodawcy można stwierdzić, że gdyby uznał on, że część deklaracji nie powinna nadal funkcjonować w obrocie jako podstawa do rozliczeń świadczeniodawców z NFZ, nie wprowadzałby do ustawy art. 216).

Ad. 3 Również przepisy obecnie obowiązującej ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nakładają na świadczeniobiorcę, który chce uzyskać prawo do korzystania ze świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej, obowiązek wypełnienia deklaracji wyboru (lekarza poz, pielęgniarki poz, położnej poz), czyli złożenia pisemnego oświadczenia woli. W myśl art. 28 ust. 1 ustawy, świadczeniobiorca ma prawo nieodpłatnego wyboru lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej spośród lekarzy, pielęgniarek i położnych ubezpieczenia zdrowotnego nie częściej niż dwa razy w roku kalendarzowym. Każda kolejna zmiana możliwa jest dopiero po uiszczeniu opłaty w wysokości 80 złotych. Nie dotyczy to przypadku zmiany miejsca zamieszkania przez świadczeniobiorcę i sytuacji zaprzestania udzielania świadczeń opieki zdrowotnej przez lekarza, pielęgniarkę i położną podstawowej opieki zdrowotnej oraz innych przyczyn niezależnych od woli świadczeniobiorcy.
W art. 56 ust. 2 wskazano, jakie dane zawiera deklaracja wyboru, natomiast w ust. 4 i 5 ustawodawca nałożył na świadczeniodawcę obowiązek przechowywania i udostępniania świadczeniobiorcy deklaracji wyboru oraz sprawdzenia poprawności jej wypełnienia. Świadczeniodawca przed przyjęciem deklaracji wyboru winien sprawdzić uprawnienia świadczeniobiorcy do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej określonych w ustawie.
Jednolity dla wszystkich oddziałów wojewódzkich wzór druku deklaracji, na podstawie art. 102 ust. 5 pkt 21 i 25 oraz art. 146 ustawy o świadczeniach, zarządzeniem określa Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia.
W odniesieniu do deklaracji (oświadczeń) złożonych wcześniej, na uwadze należy mieć art. 244 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, który stanowi, że oświadczenia woli ubezpieczonych o wyborze lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej złożone przed dniem wejścia w życie ustawy, zachowują ważność. Przepis ten wszedł w życie 1 października 2004 r. (art. 252 ustawy). Oznacza to, że na mocy tego przepisu oświadczenia woli ubezpieczonych (deklaracje wyboru) zachowały moc. Ubezpieczony, który dokonał wyboru lekarza, pielęgniarki, położnej poz, nie ma obowiązku wypełniania nowych deklaracji. Taki obowiązek powstanie dopiero, gdy ubezpieczony z własnej woli zechce dokonać zmiany.

Powyższa analiza obowiązujących na przestrzeni ostatnich 12 lat przepisów prawa wyraźnie dowodzi, że wszystkie ważnie złożone od 1999 r. deklaracje wyboru świadczeniodawcy pozostają ważne i mogą być nadal podstawą do rozliczeń z płatnikiem.

Jednocześnie w odniesieniu do stanu prawnego obowiązującego pod rządami wszystkich z wymienionych na wstępie ustaw należy stwierdzić, że uzyskanie pełnoletniości przez świadczeniobiorcę, za którego deklarację wyboru złożyli wcześniej rodzice nie powoduje konieczności składania przez niego nowej deklaracji potwierdzającej dokonany już uprzednio wybór lekarza poz. Świadczeniobiorca po uzyskaniu pełnoletniości może natomiast złożyć nową deklarację, jeżeli jest zainteresowany zmianą swojej sytuacji prawnej pod tym względem. Jeżeli tego nie uczyni, wówczas utrzymuje się stan prawny ukształtowany mocą oświadczeń woli jego rodziców, złożonych w okresie małoletniości, co oznacza, że w stosunku do dziecka, które uzyskało pełnoletniość aktualna jest deklaracja złożona przez jego rodziców.
Powyższe stwierdzenia oparte są o uregulowania zawarte w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w Kodeksie cywilnym. Przepisy art. 10 i 11 k.c. określają moment uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych. Z kolei art. 92 k.r.o. wskazuje, do kiedy dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską. Z przepisów tych nie sposób wyprowadzić wniosku, że z chwilą nabycia przez dziecko pełnej zdolności do czynności prawnych i ustania władzy rodzicielskiej, ustają jednocześnie skutki czynności prawnych dokonanych przez przedstawicieli ustawowych dziecka w okresie jego małoletniości. Rodzice jako przedstawiciele ustawowi dziecka dokonują w jego imieniu czynności prawnych, które odnoszą skutek bezpośrednio w sferze prawnej dziecka. Brak zatem przepisu, który przewidywałby zniweczenie tych skutków z mocy prawa na skutek tego, że dziecko staje się pełnoletnie i uzyskuje pełną zdolność do czynność prawnych. Co najwyżej możliwa jest sytuacja, w której dziecko po uzyskaniu pełnoletniości samo niweczy skutki dokonanej w jego imieniu przez rodziców czynności prawnej w ten sposób, że składa oświadczenie woli o treści negującej oświadczenie woli złożone w jego imieniu przez rodziców. Wymagałoby to jednak właśnie złożenia przez pełnoletnie już dziecko wyraźnego oświadczenia woli ukierunkowanego na zmianę jego sytuacji prawnej, ukształtowanej przez rodziców.

Z upoważnienia
Ministra Zdrowia
Podsekretarz Stanu
Marek Twardowski